26 Haziran İşkenceye Karşı Mücadele ve İşkence Görenlerle Dayanışma Günü kapsamında İstanbul’da bir araya gelen insan hakları savunucuları, yıllarca işkenceyle anılan Gayrettepe’deki eski İstanbul İl “Emniyet” Müdürlüğü binasının önünde toplandı. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) İstanbul Temsilciliği ve İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi tarafından yapılan ortak açıklamada, işkencenin tarihsel sürekliliğine ve cezasızlık pratiğine dikkat çekildi. Basın açıklamasını Hayrettin Eren’in kız kardeşi İkbal Eren okudu. Açıklama sonrası Eren, “Kardeşimin çığlıkları kulaklarımda yankılanıyor” dedi.
“Birinci Şube”nin mirası
1990’ların sonuna kadar “Birinci Şube” olarak bilinen binanın ağır işkencelerle anıldığını hatırlatan açıklamada, 2023’te yıkılan binanın sadece fiziksel olarak ortadan kalktığı; fakat zihniyetin hâlâ sürdüğü vurgulandı. İkbal Eren, “Bu bina gerçekten de yıkıldı mı? Açıkça görüyoruz ki bu binayı yapan, belli amaç ve işlevler için kullanan zihniyet hâlâ varlığını koruyor” ifadelerini kullandı.
12 Eylül’ün mirası: Sistematik işkence
Açıklamada, 12 Eylül darbesinden sonra 650 bin kişinin gözaltına alındığı, bu süreçte 45 farklı işkence yöntemi uygulandığı belirtildi. Belgelenen 171 işkencede ölüm vakasının önemli bir kısmının bu mekânda gerçekleştiği vurgulandı. İstanbul’da gözaltına alınıp bir daha haber alınamayan birçok kişinin Gayrettepe’de kaybedildiği ifade edilerek, “Bu mekân gözaltında kaybetme pratiğinin de bir merkezi olmuştur” denildi.
“İşkence sona ermedi, şekil değiştirdi”
İşkencenin sona ermemesinin en önemli nedeninin faillerin cezasız kalması olduğu vurgulanan açıklamada, “İşkence ile mücadeledeki en büyük engel cezasızlık pratiğidir. Bu zırh, işkencenin farklı biçimlerle devam etmesinin temel nedenidir” ifadeleri yer aldı. 19 Mart 2025’teki protestolarda yaşanan polis şiddeti, bu sürekliliğin güncel örneği olarak aktarıldı.
Açıklamada, toplantı ve gösterilere yönelik polis saldırılarının yaygınlaştığı, resmi gözaltı merkezlerinin yanı sıra sokaklar, evler ve kamusal alanların da işkence mekânlarına dönüştüğü belirtildi. “Eleştiren, itiraz eden kişilere yönelik sistematik işkence, sokakta, evde, karakollarda sürmektedir” denildi.
TİHV verileri: İstanbul ilk sırada
TİHV’e başvuranlardan elde edilen verilere göre, 2024 yılında işkence gördüğünü belirten 697 kişinin %57,2’si bu deneyimi polis müdürlüklerinde yaşadığını belirtti. “İstanbul Emniyet Müdürlüğü %23,1 ile ilk sırada yer alıyor. Van, Diyarbakır ve Ankara da onu takip eden merkezler” bilgisi paylaşıldı.
“Bina hafıza mekânına dönüştürülmeli”
Açıklamada, işkencenin unutulmaması ve gelecek kuşaklara aktarılması için hafıza mekânları talebi yinelendi. “Gözaltında kayıpların ve işkencenin sembolü olan bu binayı gerçekten yıkmak istiyorsanız, buraya bir utanç müzesi kurun. Gözaltında kaybedilenlerin ve işkencede öldürülenlerin anısına bir anıt yapın” çağrısı yapıldı.
Açıklamanın sonunda, geçtiğimiz aylarda yaşamını yitiren işkence mağduru Ali Salim Bayar da anıldı: “Gayrettepe 1. Şube’de gördüğü ağır işkencelere rağmen insanlığa olan inancını yitirmeyen Bayar’ın şahsında gözaltında kaybedilen, işkencede öldürülen tüm güzel insanları saygı ve özlemle anıyoruz.”
İkbal Eren: “Bilinmesini istiyorum”
Basın açıklamasının ardından Hayrettin Eren’in kardeşi İkbal Eren, “Ben şu an burada abimin çığlıklarını duyuyorum. Süleyman Cihan’ın çığlıklarını duyuyorum. Mehmet Osman Onsoy’un çığlıklarını duyuyorum” dedi. Eren sözlerine şöyle devam etti: “Abimin arabası bu yıkılan yerin bahçesindeydi ama burada olduğu inkâr edildi. Hâlâ inkâr ediliyor. Siz istediğiniz kadar yıkın, toprağa karıştırın ama o sesler durmuyor. O sesler burada yükseliyor. Bilinmesini istiyorum.”
İnsan hakları savunucuları açıklamayı, “İşkence insanlığa karşı işlenmiş bir suçtur ve bu suçta zaman aşımı olmaz. İnsanlık onuru işkenceyi mutlaka yenecek” sözleriyle sonlandırdı.
