12 Eylül askeri darbesine ilişkin açılan ve dönemin Genelkurmay Başkanı ve 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren ile Hava Kuvvetleri Komutanı emekli Orgeneral Ali Tahsin Şahinkaya’nın yargılandığı davada, sanıkların ölümünün ardından dava düşmüş; mahkeme, sanıkların mal varlıklarına el konulmasına ve rütbelerinin geri alınmasına yer olmadığına hükmetmişti.
Bu karar sonrası mağdurlar 2022 yılında Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yaptı. Ancak Anayasa Mahkemesi, “adil yargılanma hakkı” ve “suçta ve cezada kanunilik” ilkelerinin ihlal edildiğine dair başvuruyu kabul edilemez buldu.
Bunun üzerine darbe döneminde yakınlarını kaybeden isimler, avukat Arif Ali Cangı aracılığıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvuruda bulundu. Başvuru sahipleri arasında, gözaltında hayatını kaybeden TÖB-DER yöneticisi Abdullah Gülbudak’ın kızı Senem Gülbudak, hapishanede hastalanarak ölen Hayri Erdoğan’ın oğlu Utku Erdoğan ve 1980 döneminde işkenceyle yaşamını yitiren Mustafa Hayrullahoğlu’nun eşi Aynur Hayrullahoğlu yer aldı.
Başvuruda, “Darbeci sanıklar ölmeden önce kurulan hüküm, sadece hürriyeti bağlayıcı cezayı değil, aynı zamanda maddi menfaatlere ilişkin hükümleri de içermekteydi. Dolayısıyla ölmeleri üzerine hapis cezası düşse de maddi menfaat niteliği de olan rütbelerinin geri alınması konusunda hüküm kurulmalıydı” ifadeleri yer aldı.
“Cezasızlık manevi varlıkların korunmasını ihlal etti”
Başvuruda, “Hakları ihlal edilen başvurucuların adalet arayışının cezasızlıkla sonuçlanması, manevi varlıklarını koruma ve geliştirme haklarının ihlali sonucunu doğurmuştur” denildi.
“İnsanlığa karşı suç” vurgusu
Başvuruda, Venedik Komisyonu raporuna atıfla şu ifadeler yer aldı: “Geçmişte işlenen insanlık suçlarının soruşturulması, eylemin gerçekleştirildiği tarih itibariyle uluslararası hukuka göre insanlığa karşı işlenen bir suç olarak kabul ediliyorsa ‘kanunilik’ ilkesine aykırı değildir… 12 Eylül darbesi yüzünden Türkiye’de çok sayıda insanlığa karşı suç işlenmiştir. Başvurunun bu bakımdan da ele alınmasını diliyoruz.”
Davanın geçmişi
12 Eylül davasında Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 146. maddesi uyarınca önce ağırlaştırılmış müebbet, daha sonra müebbet hapis cezasına çarptırılmıştı. Ancak Yargıtay süreci tamamlanmadan, Evren 9 Mayıs 2015’te, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015’te vefat etti. Bunun üzerine yerel mahkeme davanın düşmesine, mal varlıklarına el konulmamasına ve rütbelerinin iade edilmemesine karar verdi.
