TÜİK’in 2024 yılı hanehalkı tüketim verilerine göre en yoksul kesim gelirinin üçte birini kiraya, üçte birini ise gıdaya harcarken; zenginler ulaşıma iki kat daha fazla pay ayırıyor. Gıda israfı ise artan gelirle birlikte büyüyor.
TÜİK’in 2024 yılı Hanehalkı Bütçe Araştırması, Türkiye’deki tüketim kalıplarını ve sınıfsal uçurumu gözler önüne serdi. Araştırmaya göre, hanehalkı harcamalarının en büyük kalemini %26 ile konut ve kira giderleri oluşturuyor. Bunu %21,6 ile ulaştırma, %18,1 ile gıda ve alkolsüz içecekler izliyor.
Ancak harcamaların gelire göre dağılımı, sınıfsal açının büyüklüğünü gösteriyor
* En düşük gelirli haneler, gelirlerinin %33,2’sini kiraya, %30,4’ünü ise gıdaya ayırmak zorunda kalıyor. Ulaşıma ayırabildikleri pay ise sadece %10,1.
* Öte yandan en yüksek gelir grubu, ulaşıma %26,6 harcarken, gıdaya yalnızca %12,8 ayırıyor. Kiraya ayırdıkları pay da %22,1 düzeyinde.
Bu veriler, bir yanda ulaşımıyla konfor alanını genişleten yüksek gelir gruplarına karşılık, diğer yanda temel yaşamsal ihtiyaçlara bile zar zor yetişebilen milyonlarca hanenin varlığına işaret ediyor.
Gelir Kaynağına Göre Farklılaşma
Gelirini maaş ve yevmiyeyle kazanan hane halkları, konut ve ulaşıma ciddi oranlarda harcama yapıyor.
* Ücretli çalışanlar için kira harcaması %24, ulaştırma ise %23.
* Kendi işinde çalışanlarda ise ulaştırma %26,4’e çıkarken, kiraya ayırdıkları pay %21,6’ya düşüyor.
Hane Büyüklüğü Azaldıkça Kira Yükü Artıyor
Tek başına yaşayan bireyler, gelirlerinin %35,2’sini konut ve kiraya ayırıyor.
Oysa 6 ve daha fazla kişilik hanelerde bu oran %22,4. Kalabalık aileler gıdaya %24,7 harcarken, yalnız yaşayanlar sadece %15,1 ayırabiliyor. Bu durum, yalnız yaşayanların artan barınma maliyetleri karşısında nasıl daha savunmasız hale geldiğini gösteriyor.
İsrafın Yüzü: Gelir Artınca Gıda Çöpe
Araştırma bir başka çelişkiyi de gözler önüne seriyor: Gelir arttıkça israf da artıyor.
En fazla israf edilen ürün grubu %40,1 ile taze meyve ve sebzeler oldu. Bunu %32 ile ekmek, %14,3 ile süt ve süt ürünleri izledi.
Yani, sofraya erişemeyen milyonlarca yoksul varken, geliri yüksek kesimler gıda fazlasını çöpe atıyor.
